Reakcja UE na kryzys na Ukrainie

Podczas przyspieszonych wyborów parlamentarnych w dniu 26 października br. naród ukraiński opowiedział się wyraźnie i zdecydowanie za pokojem i stabilnością oraz za obraniem przez swój kraj europejskiego i proreformatorskiego kursu. Ukraińskie władze otrzymały w tym roku podwójną legitymację poprzez wybory prezydenckie i parlamentarne oraz mandat do zdecydowanego kroczenia tą drogą. Wybory parlamentarne były pluralistyczne i zostały przeprowadzone w sposób uporządkowany i rzetelny oraz zgodnie ze standardami uznanymi na arenie międzynarodowej.

Obecnie Ukraina ma ponownie wyjątkową okazję, aby się modernizować, rozwijać oraz prosperować i ustanowić prawdziwą demokrację i praworządność. Obywatele Ukrainy oczekują od swych przywódców wyników i pragmatycznej współpracy, a nie wikłania się w paraliżujące kłótnie, jak to miało miejsce w niezbyt odległej przeszłości. Szybkie powołanie i uczestnictwo wszystkich proeuropejskich i proreformatorskich partii w nowym rządzie jest bardzo pozytywnym sygnałem.

Unia Europejska znajduje się w krytycznym momencie. Agresywna i ekspansjonistyczna polityka Rosji stanowi zagrożenie dla jedności i niepodległości Ukrainy oraz samej Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę ostatnie wydarzenia na Ukrainie, UE nie powinna być naiwna i musi być gotowa do silnej i skutecznej reakcji na kryzys. Zasadą prawa międzynarodowego uzgodnioną przez wszystkie kraje europejskie, w tym Rosję, jest poszanowanie prawa każdego suwerennego państwa, w tym Ukrainy, do pełnej swobody decydowania – bez ingerencji z zewnątrz – o swoich politycznych stowarzyszeniach oraz integracji gospodarczej. Wolność, demokracja, suwerenność, integralność terytorialna i praworządność nie podlegają negocjacjom.

W najbliższych miesiącach przed Ukrainą staną następujące główne wyzwania: reakcja na zajęcie i przyłączenie niektórych części jej terytorium, wdrożenie porozumień z Mińska oraz ambitny program reform. Rola Unii Europejskiej polega na aktywnym zaangażowaniu się we wspieranie tego znacznego wysiłku, jakim są reformy, i udzielanie pomocy w tym zakresie. Celem Ukrainy jest wyjście z obecnego kryzysu, stając się wzorcem udanych reform, na których skorzystają obywatele i które zmienią ich życie na lepsze.

Wspieranie działań reformatorskich

Ukraina musi wprowadzić niezbędne głębokie i kompleksowe reformy gospodarcze, społeczne i polityczne oparte na społecznej gospodarce rynkowej. Kraj potrzebuje konkurencyjnego systemu gospodarczego, który wszystkim zapewni równe szanse. Potrzebny jest wymiar sprawiedliwości zgodny z literą i duchem prawa oraz niezawisły. Nowa konstytucja powinna wzmocnić przejrzystość i wyraźnie rozróżniać kompetencje głównych organów, co pozwoli uniknąć niepotrzebnej walki o władzę. Proces decentralizacji nie może zniszczyć jedności kraju. W kluczowych kwestiach – takich jak sprawy wewnętrzne i zagraniczne, porządek gospodarczy i polityka ekonomiczna oraz system finansowy kraju – władze centralne przekażą więcej kompetencji i odpowiedzialności regionom i w efekcie decyzje będą podejmowane na szczeblu bliższym obywatelom. Jednak głównym priorytetem jest zwalczenie korupcji systemowej. Jest to rak toczący tkankę ukraińskiego społeczeństwa i życia politycznego.

W tych trudnych warunkach wojennych Ukraina, oprócz opanowywania sytuacji kryzysowej na wschodzie kraju, będzie musiała zająć się programem zasadniczych reform. Program reform zaproponowany przez prezydenta Poroszenkę, w tym przepisy dotyczące przeciwdziałaniu korupcji, a także przepisy w dziedzinie decentralizacji i amnestii, jest krokiem w dobrym kierunku i musi zostać wprowadzony w życie.

Sytuacja finansowa Ukrainy ma kluczowe znaczenie. Kraj, który jest atakowany z zewnątrz i w tym samym czasie musi przeprowadzać szeroko zakrojone i kompleksowe reformy, potrzebuje znacznego wsparcia w zakresie ponoszonych wydatków. Unijny pakiet w wysokości 11 mld EUR, włącznie z pomocą makrofinansową i pożyczkami z MFW, Banku Światowego oraz międzynarodowych instytucji finansowych mających siedzibę w UE, będzie wspierać Ukrainę w ciągu najbliższych kilku lat. Pomocy finansowej należy udzielać w sposób bardziej elastyczny i szybki, dostosowując jej warunki do konkretnej sytuacji Ukrainy. Pomoc ta musi być jednak silnie uzależniona od spełnienia warunków, które będą stanowić podstawę pomiaru postępu reform. W związku z tym wzywamy do zwołania w grudniu 2014 r. międzynarodowej konferencji darczyńców oraz do sporządzenia nowego „europejskiego planu Marshalla dla Ukrainy”.

Umowa Stowarzyszeniowa i Pogłębiona i Kompleksowa Umowa o Strefie Wolnego Handlu zostały ratyfikowane. Nie mogą być i nie będą zmienione. Ich realizacja powinna stanowić plan reform do przeprowadzenia ne Ukrainie. Jest godne ubolewania, że jak dotąd rosyjscy przywódcy postrzegają zawartą przez UE i Ukrainę Umowę Stowarzyszeniową i umowę o wolnym handlu jako zagrożenie dla własnych interesów. Tymczasem jest wręcz przeciwnie, umowa przynosi Rosji potencjalne korzyści poprzez zwiększenie wymiany handlowej i działalności gospodarczej oraz bardziej stabilne sąsiedztwo. Biorąc pod uwagę uzgodniony harmonogram wprowadzania w życie Umowy Stowarzyszeniowej i umowy o wolnym handlu, Rosja nie ma żadnych podstaw, aby krytykować porozumienie UE-Ukraina czy reagować na nie nieuzasadnionymi ograniczeniami w handlu oraz agresją militarną. Przedłużenie autonomicznych środków handlowych stanowi w istocie pogłębioną asymetryczną realizację omawianej umowy. Ukraina powinna jak najlepiej wykorzystać czas do 31 grudnia 2015 r. na przyspieszenie wdrażania dorobku prawnego UE, który stanowi część Umowy Stowarzyszeniowej i umowy o wolnym handlu.

Grupa EPL jest gotowa do zwiększenia zaangażowania Parlamentu Europejskiego we wspieranie pracy Rady Najwyższej Ukrainy w sprawach europejskich. Przyszły Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia powinien w swoich działaniach dążyć do wzmocnienia demokracji oraz zwiększenia widoczności UE na Ukrainie i może zapewnić ramy dla pomocy dwustronnej udzielanej przez parlamenty państw członkowskich UE.

Grupa wsparcia dla Ukrainy w Komisji Europejskiej powinna sprawniej świadczyć bardziej znaczącą pomoc techniczną. Warunkiem koniecznym wdrażania reform jest wzmocnienie zdolności administracyjnych kraju. W tym celu instytucje UE i jej państwa członkowskie powinny wysłać na Ukrainę jak najwięcej doradców technicznych, aby pomogli w spełnieniu tego warunku, natomiast władze ukraińskie powinny powołać Ministerstwo ds. Integracji z UE i Koordynacji Unijnej Pomocy, korzystając z podobnych doświadczeń w krajach Europy Środkowej. Takiemu urzędowi należy przyznać wystarczające uprawnienia wykonawcze i administracyjne do monitorowania, nadzorowania i analizowania postępów reform. Musi być zapewniona widoczność, odpowiedzialność i przejrzystość w odniesieniu do wykorzystywania pomocy udzielanej przez UE i darczyńców międzynarodowych.

Unia Europejska musi wzmocnić społeczeństwo obywatelskie na Ukrainie. UE pełni już rolę skutecznego strażnika poprzez wywieranie niezbędnych nacisków oraz wspomaganie władz w realizacji obiecanych przez nie reform.

Wraz z władzami Ukrainy UE musi poświęcać więcej uwagi kryzysowi humanitarnemu na Ukrainie będącego skutkiem agresji Rosji. UE powinna zapewnić dalsze finansowanie, aby Ukraina mogła rozwiązać problem strasznych warunków humanitarnych w szczególności w przypadku osób wewnętrznie przesiedlonych na Ukrainie.

Środki ograniczające

Interwencja militarna Rosji i zajęcie terytorium Ukrainy stanowi naruszenie prawa międzynarodowego oraz własnych zobowiązań Rosji wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych, aktu końcowego OBWE z Helsinek i memorandum budapeszteńskiego.

Dopóki Rosja nie będzie w pełni respektować i realizować swoich zobowiązań podjętych w Mińsku i nie zmieni kierunku swych działań na Ukrainie, UE będzie utrzymywać środki ograniczające skierowane przeciwko Rosji. Zobowiązania z Mińska obejmują w szczególności pełne i bezwarunkowe wycofanie z Ukrainy wszystkich rosyjskich wojsk, nielegalnych grup zbrojnych, sprzętu wojskowego, bojowników i najemników, a także stałe monitorowanie i weryfikację granicy ukraińsko-rosyjskiej przez specjalną misję obserwacyjną OBWE, jak też wymianę więźniów, w tym Nadii Sawczenko. UE powinna być gotowa do zintensyfikowania środków ograniczających i poszerzenia ich zakresu w przypadku jakiejkolwiek dalszej rosyjskiej eskalacji i destabilizacji Ukrainy, jak nielegalne i bezprawne „głosowanie” przeprowadzone w częściach Donbasu w dniu 2 listopada, zgodnie z zasadą „więcej za więcej”.

Unia Europejska powinna opracowywać strategię komunikacyjną w celu przeciwdziałania rosyjskiej kampanii propagandowej skierowanej do Europy, Ukrainy i samej Rosji.

W świetle prowadzonego przez Holandię międzynarodowego śledztwa w sprawie strącenia samolotu Malaysia Airlines (lot MH17) we czwartek 17 lipca br., UE powinna nadal nalegać na zagwarantowanie przez wszystkie zaangażowane strony natychmiastowego, bezpiecznego i nieograniczonego dostępu do miejsca katastrofy lotu MH17.

Poprawa bezpieczeństwa

W dniu 16 lipca br. Rada Unii Europejskiej zniosła embargo na broń dla Ukrainy. Nie ma obecnie żadnych sprzeciwów, w tym ograniczeń prawnych, aby państwa członkowskie dostarczały Ukrainie broń, co może odbywać się na zasadzie umowy pożyczki-dzierżawy (ang. lend-lease).

Zgodnie z wnioskiem władz Ukrainy najpilniejszym zadaniem jest wzmocnienie zdolności obronnych kraju. Obejmuje ono: żołnierski ekwipunek ochronny i wyposażenie indywidualne, broń, przeciwczołgowe systemy rakietowe, amunicję, obserwację, wywiad, komunikację, wzmocnienie marynarki wojennej, aby mogła bronić wybrzeża Morza Czarnego, a także systemy obrony przeciwlotniczej, w tym przeciwlotnicze i przygotowujące do walki ośrodki szkoleniowe. UE powinna zbadać sposoby wspierania rządu ukraińskiego w zwiększaniu jego zdolności obronnych.

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania Ukrainy jest wprowadzenie skutecznych sektorów ścigania oraz sektorów wywiadowczych i obronnych. Ukraińskie struktury obronne i siły zbrojne wymagają gruntownej reorganizacji. Przekształcenie sił zbrojnych państw członkowskich UE, które należały do byłego Układu Warszawskiego, dostarcza bogatego doświadczenia w tym względzie. UE może pomóc władzom ukraińskim w realizacji tego zadania, zwłaszcza w ramach WPBiO, która przewiduje już misje szkoleniowe dla sił zbrojnych w innych częściach świata.

Praca specjalnej misji obserwacyjnej OBWE ma zasadnicze znaczenie dla zmniejszenia napięć i przyczynia się do umacniania pokoju, stabilności i bezpieczeństwa. Należy jednak zwiększyć efektywność działań tej misji w terenie w celu zapewnienia skutecznej kontroli i weryfikacji granicy ukraińsko-rosyjskiej przy zachowaniu obiektywizmu prowadzonych działań.

Przewidywane rozmieszczenie misji doradczej UE na Ukrainie w ramach WPBiO jest pierwszym krokiem w kierunku zapewnienia pomocy w reformowaniu sektora cywilnego, w tym policji i państwa prawa. Jeżeli wystąpią o to władze Ukrainy, Unia Europejska powinna wysłać misję obserwacyjną UE, aby zapewnić skuteczny mechanizm kontroli i monitorowania granicy ukraińsko-rosyjskiej.

UE powinna uaktualnić swoją strategię bezpieczeństwa w reakcji na nową sytuację geopolityczną, w szczególności w odniesieniu do nowego zagrożenia, jakie stanowi wojna hybrydowa, a także zacieśnić współpracę WPBiO ze wschodnimi partnerami.

Na ostatnim szczycie NATO sojusznicy potwierdzili poparcie NATO dla suwerenności, niezależności i integralności terytorialnej Ukrainy. UE powinna znacznie poprawić koordynację swego reagowania wraz z siłami NATO na incydenty związane z bezpieczeństwem, co pozostaje decydującymi ramami działania.

Poprawa bezpieczeństwa energetycznego

Jedyną możliwą odpowiedzią UE na zagrożenie ze strony Rosji jest działać razem i mówić jednym głosem. Obejmuje to również prawdziwie wspólną zewnętrzną politykę energetyczną, a także utworzenie europejskiej unii energetycznej. Umowa w sprawie pakietu zimowego z dnia 30 października 2014 r., zawarta między UE, Rosją i Ukrainą pod przewodnictwem ówczesnego komisarza ds. energii Günthera Oettingera (EPL), stanowi istotny i wiążący krok, który powinien zapewnić rosyjskie dostawy gazu aż do marca 2015 r. Jednak publiczne stwierdzenia rosyjskiego ministra energetyki Aleksandra Nowaka, że umowa nie jest wiążąca, są nie do przyjęcia.

Radykalna poprawa bezpieczeństwa energetycznego UE poprzez zmniejszenie uzależnienia od Rosji i zwiększenie odporności na naciski zewnętrzne jest sprawą najwyższej wagi. Obejmuje to wzmocnienie lokalnych źródeł energii, efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii, a także dywersyfikację przywozu dzięki partnerstwom zawartym m.in. z USA, Norwegią i krajami basenu Morza Śródziemnego. Rozwój infrastruktury w państwach członkowskich i krajach ościennych UE oraz połączeń wzajemnych między nimi to projekt priorytetowy będący przedmiotem wspólnego zainteresowania. Ponadto technologia odwrócenia przepływu jest kluczem do stworzenia w UE prawdziwie niezależnego rynku energii.

W wyniku nacisków Rosji na Ukrainę ukraiński rynek gazu jest w rozpaczliwym stanie. EU powinna dostarczać Ukrainie pomoc finansową, aby ta mogła odbudować i unowocześnić swoją sieć rurociągów. Należy zachęcać ukraiński rząd do zreformowania jego sektora energetycznego w celu zwiększenia efektywności energetycznej i stopniowego wycofywania rozrzutnych dotacji.

Projekty dotyczące gazociągów w sąsiedztwie UE muszą zostać poddane wnikliwemu przeglądowi, który w pełni uwzględni aktualną sytuację polityczną. Projekt gazociągu South Stream nie jest politycznie wykonalny i należy go wstrzymać. Priorytetowo należy natomiast traktować projekty skutkujące dywersyfikacją dostaw energii. Oznacza to przywrócenie prac nad rurociągiem Nabucco i kolejnymi projektami, które mogą połączyć z UE kraje Południowego Kaukazu, Bliskiego Wschodu, basenu Morza Śródziemnego i Azji Środkowej niezależnie od rosyjskiej geopolityki w zakresie gazu.

Ponadto musimy dążyć do pełnej realizacji wewnętrznego wspólnego rynku energii, w tym trzeciego pakietu energetycznego. Zawieszona w sądzie sprawa przeciwko Gazpromowi musi zostać natychmiast rozstrzygnięta, a orzeczenie bezwarunkowo wykonane.

Podsumowanie

Rosja jest stroną Karty Narodów Zjednoczonych, aktu końcowego z Helsinek, memorandum budapeszteńskiego oraz aktu założycielskiego Rosja-NATO, a także członkiem Rady Europy. Jest to kraj o głęboko zakorzenionych międzynarodowych zobowiązaniach i obowiązkach prawnych. Nie ma argumentu za użyciem siły militarnej w Europie w obronie tak zwanych względów historycznych i względów bezpieczeństwa ani dla ochrony własnej mniejszości zamieszkałej za granicą. Ta polityka jest w XXI wieku nie do przyjęcia.

Ukraina stoi w obliczu prowadzonej przez Rosję wojny hybrydowej, która nie została wypowiedziana. Jest to wielowymiarowy konflikt, który łączy w sobie elementy wojny internetowej, korzystania z oddziałów regularnych i nieregularnych, propagandy, nacisków gospodarczych, szantażu energetycznego, destabilizacji politycznej i dyplomacji. Bezprawne przyłączenie Krymu było pierwszym od czasu II wojny światowej przypadkiem siłowej zmiany granic i wchłonięcia części jednego kraju przez inny w Europie.

Dzisiejsza Europa, wyciągnąwszy wnioski z mrocznej przeszłości wojen światowych, opiera się na zasadzie poszanowania prawa międzynarodowego. Znalazła się ona w obliczu konfliktu, który ożywił tragiczne wspomnienia z dawno minionych lat, kiedy to wolności i demokracji nie można było uważać za coś oczywistego. Właśnie dlatego reakcja UE oparta na ustępstwach zachęcałaby Rosję do objęcia stosowaną przez nią taktyką wojny hybrydowej także innych sąsiadów. W związku z tym należy zapobiec powtórnemu odegraniu scenariusza krymskiego w Naddniestrzu.

Bez stabilnej sytuacji w regionach ościennych nie może być wzrostu gospodarczego w UE. Nasz centralny plan musi zawierać strategie, które przekształcą obecny „krąg ognia” w „krąg przyjaciół”. W tych niesprzyjających okolicznościach solidarność między państwami członkowskimi jest ważniejsza niż kiedykolwiek i powinna również wyrażać się gotowością do praktycznego wsparcia tych granicznych państw członkowskich, którym może przyjść zmierzyć się z tym samym zagrożeniem.

Nowa WP Federica Mogherini powinna podejmować wraz z komisarzem Johannesem Hahnem wszelkie możliwe działania i inicjatywy, aby ułatwić znalezienie politycznego rozwiązania ukraińskiego kryzysu, którego przestrzegałyby wszystkie zainteresowane strony i które pozwoliłoby na uniknięcie zamrożenia konfliktu we wschodniej Ukrainie i na Krymie.

Zapewniając wsparcie Ukrainie, UE zapewnia wsparcie i bezpieczeństwo sobie samej. Wiarygodności działań dyplomatycznych UE musi towarzyszyć determinacja do deeskalacji konfliktu oraz jednoczesnym trzymaniu się przez UE swoich wartości poprzez pomoc Ukrainie w utrzymaniu niepodległości, suwerenności, jedności i integralności terytorialnej.