Het antwoord van de EU op de crisis in Oekraïne

De bevolking van Oekraïne heeft zich bij de vervroegde parlementsverkiezingen van 26 oktober duidelijk uitgesproken voor een vredige, stabiele, Europese en hervormingsgezinde koers voor het land. De legitimiteit van de Oekraïense autoriteiten werd dit jaar tweemaal bevestigd, bij de presidents- en de parlementsverkiezingen, en de autoriteiten kregen daarbij het mandaat om dit pad vastberaden te blijven volgen. Er deden meerdere partijen mee aan de parlementsverkiezingen, die ordentelijk, eerlijk en overeenkomstig internationaal erkende normen verliepen.

Oekraïne heeft nu een unieke kans om te moderniseren, zich te ontwikkelen, tot bloei te komen en een echte democratie en rechtsstaat tot stand te brengen. De Oekraïense burgers verwachten dat hun leiders op pragmatische wijze resultaat boeken en samenwerken en zich niet begeven in verlammende ruzies, zoals in het recente verleden het geval was. De snelle vorming van een nieuwe regering en de deelname van alle pro-Europese en hervormingsgezinde partijen aan die regering is een zeer positief signaal.

De Europese Unie bevindt zich in een kritiek tijdsgewricht. Het agressieve expansiebeleid van Rusland vormt een bedreiging voor de eenheid en onafhankelijkheid van Oekraïne en voor de Europese Unie. Gezien de laatste ontwikkelingen in Oekraïne mag de EU niet naïef zijn, maar moet zij klaar zijn om krachtig en doeltreffend te reageren op de crisis. Alle Europese landen, waaronder Rusland, hebben het internationaalrechtelijk beginsel afgesproken van eerbiediging van het recht van soevereine landen, waaronder Oekraïne, om volledig vrij en zonder buitenlandse tussenkomst te besluiten over politieke associatie en economische integratie. Vrijheid, democratie, soevereiniteit, territoriale integriteit en de rechtsstaat zijn niet onderhandelbaar.

In de komende maanden staat Oekraïne voor de volgende grote uitdagingen: de bezetting en annexatie van delen van zijn grondgebied, de uitvoering van de afspraken van Minsk en een ambitieuze hervormingsagenda. De rol van de Europese Unie is om Oekraïne actief te ondersteunen en bij te staan bij deze ingrijpende hervormingen. Het einddoel is dat Oekraïne de huidige crisis te boven komt en een toonbeeld wordt van succesvolle hervormingen die aan de bevolking ten goede komen en hun leven verbeteren.

Ondersteuning van de hervormingsinspanningen

Oekraïne moet uitgebreide, alomvattende economische, sociale en politieke hervormingen doorvoeren die gebaseerd zijn op de sociale markteconomie. Het land heeft behoefte aan een concurrerend economisch stelsel dat iedereen een gelijk speelveld biedt. Oekraïne heeft een onafhankelijk rechtsstelsel nodig dat handelt volgens de letter en geest van de wet. Een nieuwe grondwet dient de transparantie te versterken en een duidelijk onderscheid te maken tussen de bevoegdheden van de belangrijkste autoriteiten om een onnodige machtsstrijd te voorkomen. Het decentralisatieproces mag de eenheid van het land en de autoriteit van de centrale regering op cruciale terreinen, zoals binnenlandse en buitenlandse zaken, de  economische orde en het economisch beleid niet ondermijnen, en het financiële stelsel van het land zal meer bevoegdheden en verantwoordelijkheid verlenen aan de regio's om de besluitvorming dichter bij de burgers te brengen. Een topprioriteit is evenwel de uitroeiing van de stelselmatige corruptie, het kankergezwel in het weefsel van de Oekraïense samenleving en politiek.

In deze moeilijke oorlogsomstandigheden moet Oekraïne een ingrijpende hervormingsagenda doorvoeren en tegelijkertijd de crisis in het oosten aanpakken. Het door president Porosjenko voorgestelde hervormingsprogramma, dat wetten omvat op het gebied van corruptiebestrijding, decentralisatie en amnestie, is een stap in de goede richting en moet werkelijkheid worden.

De financiële situatie van Oekraïne is van cruciaal belang. Een land dat van buitenaf wordt aangevallen en tegelijkertijd uitgebreide, alomvattende hervormingen moet doorvoeren, moet echt worden ondersteund bij het aanpakken van de uitgaven. Oekraïne zal de komende jaren worden ondersteund door het EU-pakket van 11 miljard euro, met inbegrip van de macrofinanciële bijstand en de leningen van het IMF, de Wereldbank en de in de EU gevestigde internationale financiële instellingen. De financiële bijstand moet flexibeler en sneller worden geleverd om de voorwaarden ervan aan te passen aan de specifieke omstandigheden in Oekraïne. De bijstand moet evenwel strikt afhankelijk worden gemaakt van de mate waarin wordt voldaan aan de voorwaarden waaraan de vorderingen op hervormingsgebied worden afgemeten. In dit kader roepen wij ertoe op in december 2014 een internationale donorconferentie te houden en een nieuw "Europees Marshallplan voor Oekraïne" op te zetten.

De AA en de DCFTA zijn geratificeerd. Deze overeenkomsten kunnen en zullen niet worden gewijzigd. De uitvoering van de overeenkomsten moet de routekaart voor de hervormingen in Oekraïne vormen. Het valt te betreuren dat de Russische leiders de AA en de DCFTA tot nu toe zien als een bedreiging voor hun belangen. Het is juist het tegenovergestelde: Rusland kan baat hebben bij de overeenkomsten in de vorm van toegenomen handels- en economische activiteiten en meer stabiliteit in de regio. Gezien het overeengekomen tijdpad voor de uitvoering van de AA en de DCFTA heeft Rusland geen grond om de overeenkomsten tussen de EU en Oekraïne te bekritiseren of om in reactie daarop ongerechtvaardigde handelsbelemmeringen op te leggen en militaire agressie te ontplooien. De verlenging van de autonome handelsmaatregelen komt de facto neer op een intensievere asymmetrische uitvoering van de overeenkomsten. Oekraïne moet zijn tijd tot 31 december 2015 zo goed mogelijk benutten om het EU-acquis dat deel uitmaakt van de AA en de DCFTA versnelduit te voeren.

De EVP-Fractie is bereid om de betrokkenheid van het Europees Parlement bij de ondersteuning van de werkzaamheden van de Verchovna Rada op het terrein van Europese Zaken, op te voeren. De activiteiten van het toekomstige Parlementair Associatiecomité moeten de versterking van de democratie en van de zichtbaarheid van de EU in Oekraïne ten doel hebben en kunnen een kader vormen voor bilaterale ondersteuning door de parlementen van de EU-lidstaten.

De "steungroep voor Oekraïne" van de Europese Commissie moet snellere en omvangrijkere technische bijstand verlenen. Er kunnen alleen hervormingen worden doorgevoerd wanneer de administratieve capaciteiten worden versterkt. Hiertoe moeten de EU-instellingen en de lidstaten zoveel technische adviseurs als mogelijk inzetten bij de uitvoering van die hervormingen en moeten de Oekraïense autoriteiten een ministerie voor EU-integratie en hulpcoördinatie opzetten, op basis van de vergelijkbare ervaringen in andere Centraal-Europese landen. Dat departement moet over genoeg administratieve en uitvoeringsbevoegdheden beschikken om toezicht te houden op de voortgang van de hervormingen en deze te controleren en te analyseren. De bijstand van de EU en van de internationale donoren moet zichtbaar, controleerbaar en transparant worden gebruikt.

De Europese Unie moet het Oekraïense maatschappelijk middenveld versterken. Het functioneert al als doeltreffende waakhond die de nodige druk uitoefent en de autoriteiten ondersteunt bij het verwezenlijken van de beloofde hervormingen.

Het is belangrijk dat de EU samen met de Oekraïense autoriteiten meer aandacht schenkt aan de humanitaire crisis in Oekraïne die voortkomt uit de Russische agressie. De EU moet verdere financiering verstrekken om het hoofd te bieden aan de slechte humanitaire omstandigheden en vooral aan de situatie van binnenlandse ontheemden in Oekraïne.

Beperkende maatregelen

De Russische militaire interventie en de bezetting van Oekraïens grondgebied vormen een inbreuk op het internationale recht en op de verplichtingen die Rusland uit hoofde van het Handvest van de Verenigde Naties, de Slotakte van Helsinki van de OVSE en het Memorandum van Boedapest is aangegaan.

Zolang Rusland de afspraken van Minsk niet volledig eerbiedigt en naleeft en zijn handelswijze in Oekraïne niet verandert, zal de EU de beperkende maatregelen tegen Rusland handhaven. De afspraken van Minsk omvatten met name de volledige en onvoorwaardelijke terugtrekking van alle Russische troepen, illegale gewapende groeperingen, militaire uitrusting, militanten en huursoldaten uit Oekraïne, de permanente controle over en controle van de Oekraïens-Russische grens door de speciale OVSE-waarnemingsmissie en de uitruil van gevangenen, onder wie Nadia Savchenko. De EU moet bereid zijn de beperkende maatregelen op te schroeven en de reikwijdte ervan te vergroten bij verdere escalatie door Rusland en destabilisatie van Oekraïne, zoals de illegale en onrechtmatige "verkiezingen" in delen van het Donetsbekken op 2 november, en wel overeenkomstig het "meer-voor-meer"-beginsel.

De Europese Unie moet een communicatiestrategie uitwerken om tegenwicht te bieden tegen de op Europa, Oekraïne en Rusland zelf gerichte Russische propagandacampagne.

In het licht van het door Nederland geleide onderzoek naar het neerstorten van Malaysia Airlines-vlucht MH17 op donderdag 17 juli 2014 moet de EU bij alle betrokken partijen blijven aandringen op onmiddellijke, veilige en onbeperkte toegang tot het gebied waar het vliegtuig is neergestort.

Versterking van de veiligheid

Op 16 juli 2014 hief de Raad van de Europese Unie het wapenembargo tegen Oekraïne op. Voor lidstaten kleven er geen bezwaren of wettelijke beperkingen meer aan de levering van wapens aan Oekraïne, die zou kunnen worden gebaseerd op een "leen-en-pacht"-regeling.

In de eerste plaats moeten de Oekraïense defensiecapaciteiten worden versterkt, zoals de Oekraïense autoriteiten hebben gevraagd. Dit houdt in: bescherming van soldaten, een individuele uitrusting, wapens, antitankraketten, munitie, toezicht, inlichtingen, communicatie, versterking van de marine zodat die de Zwarte-Zeekust kan verdedigen, en luchtverdedigingssystemen, met inbegrip van luchtafweer en faciliteiten voor gevechtstrainingen. De EU moet uitzoeken hoe zij de Oekraïense regering kan ondersteunen bij het versterken van de defensiecapaciteiten.

Oekraïne kan pas naar behoren functioneren wanneer er sprake is van doeltreffende rechtshandhaving, inlichtingendiensten en defensie. De Oekraïense defensiestructuren en de strijdkrachten moeten grondig worden herzien. De verandering van de strijdkrachten van de EU-lidstaten die vroeger deel uitmaakten van het Warschaupact levert in dit kader een schat aan ervaringen op. De EU zou de Oekraïense autoriteiten hierbij kunnen ondersteunen, en wel in het kader van het GVDB, dat al voorziet in trainingsmissies voor strijdkrachten in andere delen van de wereld.

Het werk van de speciale OVSE-waarnemingsmissie is cruciaal voor het verminderen van de spanningen en het bevorderen van vrede, stabiliteit en veiligheid. De inspanningen ter plaatse moeten evenwel worden opgeschroefd om te zorgen voor doeltreffende controle over en toetsing van de Oekraïens-Russische grens, waarbij de objectiviteit van het optreden moet worden gehandhaafd.

De beoogde inzet van de GVDB-adviesmissie van de EU in Oekraïne is een eerste stap in het bijstaan van de hervorming van de civiele sector, met inbegrip van de politie en de rechtsstaat. De EU moet, wanneer de Oekraïense autoriteiten daar om vragen, een EU-waarnemingsmissie zenden als doeltreffend controle- en monitoringsmechanisme voor de Oekraïens-Russische grens.

De EU moet haar veiligheidsstrategie bijwerken om de nieuwe geopolitieke situatie het hoofd te bieden, met name ten aanzien van de nieuwe dreiging van een hybride oorlog, en moet de samenwerking met de oostelijke partners in het kader van het GVDB verbeteren.

Tijdens de laatste NAVO-top herbevestigden de bondgenoten de steun van de NAVO aan de Oekraïense soevereiniteit, onafhankelijkheid en territoriale integriteit. De EU moet haar veiligheidsrespons veel sterker afstemmen op de respons van de NAVO, die een belangrijk actiekader blijft vormen.

Versterking van de energiezekerheid

Het enige levensvatbare antwoord van de EU op de Russische dreiging is om samen op te trekken en met één stem te spreken. Dat antwoord omvat bovendien een echt gemeenschappelijk extern energiebeleid en de totstandbrenging van een Europese energie-unie. De overeenkomst die de EU, Rusland en Oekraïne op 30 oktober 2014 onder leiding van de toenmalige Europese commissaris voor Energie Günther Oettinger (EVP) bereikten over het winterpakket is een cruciale en bindende stap die de Russische gasleveringen tot maart 2015 moet veiligstellen. De openbare verklaringen van de Russische minister van Energie, Alexander Novak, dat de overeenkomst niet bindend is, zijn onaanvaardbaar.

Het is van het grootste belang om de energiezekerheid van de EU ingrijpend te verbeteren door minder afhankelijk te worden van Rusland en weerbaarder te worden tegen externe druk. Daarbij moeten inheemse energiebronnen, de energie-efficiëntie en hernieuwbare energiebronnen worden versterkt en moet de import worden gediversifieerd aan de hand van partnerschappen met onder meer de VS, Noorwegen en de landen rond de Middellandse Zee. De ontwikkeling van infrastructuur en koppelleidingen in de lidstaten en in naburige landen is een prioritair project van gemeenschappelijk belang. Bovendien is technologie voor bidirectionele gasstromen cruciaal voor de totstandbrenging van een echt onafhankelijke EU-energiemarkt.

Als gevolg van de Russische druk op Oekraïne bevindt de Oekraïense gasmarkt zich in slechte staat. De EU moet Oekraïne financiële bijstand verlenen voor de wederopbouw en modernisering van zijn pijpleidingennetwerk. De Oekraïense regering moet worden aangespoord om de energiesector te hervormen om de energie-efficiëntie te vergroten en verkwistende subsidies af te bouwen.

De pijpleidingprojecten in onze buurlanden moeten kritisch worden geëvalueerd op een manier die de huidige politieke situatie volledig in aanmerking neemt. Het South Stream-project is politiek niet levensvatbaar en moet worden beëindigd. De prioriteit moet in plaats daarvan worden verleend aan projecten die de energietoevoer diversifiëren. Daarbij moet de Nabucco-pijpleiding nieuw leven worden ingeblazen en moeten verdere projecten worden uitgevoerd om de zuidelijke Kaukasus, het Midden-Oosten, het Middellandse-Zeegebied en Centraal-Aziatische landen onafhankelijk van het Russische geopolitieke gasbeleid met de EU te verbinden.

Ten slotte moet de volledige handhaving van de interne energiemarkt, met inbegrip van het derde energiepakket, worden nagestreefd. De lopende rechtszaak tegen Gazprom moet onmiddellijk worden voortgezet en de uitspraak moet zonder uitzonderingen worden uitgevoerd.

Conclusie

Rusland is partij bij het Handvest van de Verenigde Naties, de Slotakte van Helsinki, het Memorandum van Boedapest en de Stichtingsakte tussen de NAVO en Rusland, en is lid van de Raad van Europa. Het land is stevig verankerd in internationale wettelijke toezeggingen en verplichtingen. Er zijn geen argumenten om het leger in Europa in te zetten om zogenaamd historische en veiligheidsredenen of om een in het buitenland woonachtige minderheid te beschermen. Dit beleid mag in de 21e eeuw niet worden getolereerd.

Oekraïne wordt geconfronteerd met een onverklaarde hybride oorlog die gevoerd wordt door Rusland. Dit multidimensionale conflict is een mengeling van elementen van cyberoorlog, de inzet van reguliere en illegale strijdkrachten, propaganda, economische druk, chantage op energiegebied, politieke destabilisatie en diplomatie. De illegale annexatie van de Krim was de eerste keer na de Tweede Wereldoorlog dat in Europa een grens gedwongen werd aangepast en dat een deel van een land werd ingelijfd door een ander land.

Europa is, sinds we lering hebben getrokken uit het donkere verleden van de wereldoorlogen, gestoeld op het beginsel van eerbiediging van het internationaal recht. Europa wordt geconfronteerd met een conflict dat de tragische herinneringen aan een lang vervlogen tijd, toen democratie en vrijheid niet vanzelfsprekend waren, doet herleven. Om deze reden zou een verzoenende reactie van de EU Rusland aanmoedigen om zijn hybride oorlogstactiek uit te breiden naar andere buurlanden. In dit verband moet herhaling van het Krim-scenario in Transnistrië worden voorkomen.

De EU kan geen groei bereiken zonder stabiliteit om ons heen. Ons masterplan moet strategieën omvatten om de huidige "ring van vuur" om te vormen tot een "ring van vrienden". In deze nadelige omstandigheden is solidariteit tussen de lidstaten belangrijker dan ooit, en die solidariteit moet zich uiten in de bereidheid om de lidstaten in de frontlinie, die mogelijk te maken krijgen met dezelfde dreiging, praktisch te ondersteunen.

De nieuwe VV/HV Federica Mogherini en commissaris Hahn moeten alles doen wat in hun macht ligt om een politieke oplossing voor de Oekraïense crisis te bevorderen die door alle betrokken partijen wordt geëerbiedigd en een bevroren conflict in Oost-Oekraïne en op de Krim voorkomt.

Door Oekraïne te ondersteunen, ondersteunt de EU zichzelf en haar eigen veiligheid. De geloofwaardigheid van de diplomatieke inspanningen van de EU hangt af van de vastberadenheid om het conflict te de-escaleren en tegelijkertijd trouw te blijven aan onze waarden door de onafhankelijkheid, soevereiniteit, eenheid en territoriale integriteit van Oekraïne te ondersteunen.