Έγγραφο θέσης της Ομάδας του ΕΛΚ σχετικά με τη διαδικασία ένταξης των Ρομά στην ΕΕ

Εισαγωγή

Οι Ρομά ζουν στην Ευρώπη εδώ και σχεδόν μια χιλιετία. Οι κοινότητες αυτές έχουν συμβάλει στον πλούσιο ιστό της ζωής μας και έχουν επηρεάσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα και τον πολιτισμό. Αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα της Ευρώπης. Από τα περίπου 10-12 εκατομμύρια Ρομά και Σίντι που ζουν σε όλη την Ευρώπη, περίπου 6 εκατομμύρια ζουν στην ΕΕ και έχουν την ιθαγένεια της ΕΕ.

Ένας σημαντικός αριθμός Ρομά είναι καλά ενσωματωμένος στις κοινωνίες μας. Εργάζονται, μεγαλώνουν παιδιά, πληρώνουν λογαριασμούς και φόρους και συμβάλλουν στην ευημερία των κοινωνιών στις οποίες ανήκουν. Ωστόσο, υπάρχουν και εκείνοι που γεννιούνται σε ακραία φτώχεια από γενιά σε γενιά. Ζουν σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης χωρίς πρόσβαση σε πόσιμο νερό και βασικές υποδομές. Πολλοί από αυτούς δεν έχουν τα κατάλληλα έγγραφα ταυτότητας. Δυσκολεύονται να βρουν σταθερή εργασία, καθώς δεν ανταποκρίνονται σε πολλές απαιτήσεις εργασίας και έχουν περιορισμένες πιθανότητες να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους. Συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν ανισότητες, εκτεταμένες διακρίσεις και αυξανόμενο αποκλεισμό από τους μη Ρομά συνανθρώπους τους σε βασικούς τομείς της καθημερινής ζωής, όπως η πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση, απασχόληση, υγειονομική περίθαλψη και στέγαση. Η κατάσταση αυτή όχι μόνο εμποδίζει την ενδυνάμωσή τους αλλά επηρεάζει αρνητικά και τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κατά τα προηγούμενα έτη, τέτοια συμπεράσματα έχουν επανειλημμένα εκφραστεί σε πολλές εκθέσεις από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των ψηφισμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καθώς και των ετήσιων ανακοινώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την πρόοδο που έχουν σημειώσει τα κράτη μέλη στην προώθηση της ένταξης των Ρομά με βάση τα στοιχεία του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA).

Παρά τις προσπάθειες των προηγούμενων ετών σε ολόκληρη την ΕΕ για τη βελτίωση της κατάστασης εκατομμυρίων Ρομά, σύμφωνα με επιλεγμένα ευρήματα από την έρευνα EU-MIDIS II του FRA, περίπου το 80% των Ρομά που συμμετείχαν στην έρευνα ζουν κάτω από το όριο κινδύνου φτώχειας της χώρας τους- κάθε τρίτος Ρομά ζει σε κατοικία χωρίς νερό βρύσης- κάθε τρίτο παιδί Ρομά ζει σε νοικοκυριό όπου κάποιος πήγε για ύπνο πεινασμένος τουλάχιστον μία φορά τον προηγούμενο μήνα- και το 50% των Ρομά ηλικίας μεταξύ έξι και είκοσι τεσσάρων ετών δεν πηγαίνουν σχολείο. Σε εποχές που η ΕΕ έχει δημιουργήσει πρωτοφανή πλούτο, υψηλά κοινωνικά πρότυπα και μεγάλες ευκαιρίες για τους πολίτες της, τα γεγονότα αυτά είναι σοκαριστικά και απαράδεκτα.

Ενώ η ΕΕ πρωτοστατεί παγκοσμίως στις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας, όπως η κλιματική αλλαγή και η ψηφιακή ατζέντα, δεν πρέπει να ξεχνά τη συνεχιζόμενη επισφαλή κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι Ρομά. Δεν υπάρχει μόνο μια ηθική και πολιτική, αλλά και μια οικονομική επιταγή πίσω από αυτό. Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι όλοι οι πολίτες της ΕΕ απολαμβάνουν ίσες ευκαιρίες.

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη, το καθένα στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων του, μοιράζονται την ευθύνη για την ένταξη των Ρομά. Ωστόσο, η δράση για την πραγματική αλλαγή για τους Ρομά παραμένει στα χέρια των κρατών μελών. Από το 2011, οι προσπάθειες των κρατών μελών καθοδηγούνται και παρακολουθούνται από το "Πλαίσιο της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά έως το 2020" ως μέρος της ευρύτερης ατζέντας της ΕΕ και του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, μεταξύ άλλων. Παρόλο που έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα ευρύ φάσμα πολιτικών, νομικών και χρηματοδοτικών μέσων τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο, έχει επιτευχθεί περιορισμένη μόνο πρόοδος.

Θα πρέπει να αναγνωριστούν οι θεσμικές αλλαγές και τα μέτρα αφιερωμένα στους Ρομά τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών που έχουν αποδειχθεί χρήσιμα. Ωστόσο, δυστυχώς, μετά από σχεδόν μία δεκαετία από τη φάση εφαρμογής του προαναφερθέντος πλαισίου της ΕΕ, ελάχιστα έχουν αλλάξει στην καθημερινή πραγματικότητα των ευάλωτων Ρομά.

Είναι σαφές ότι χωρίς την ενισχυμένη δέσμευση της ΕΕ και των κρατών μελών, ο κοινωνικός διχασμός στις κοινωνίες μας θα αυξηθεί περαιτέρω, οι περιφερειακές ανισότητες θα βαθύνουν και το χάσμα μεταξύ Ρομά και μη Ρομά θα συνεχίσει να διευρύνεται.

Η ΕΕ χρειάζεται ένα νέο ξεκίνημα και πρέπει να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην υλοποίηση

Η έγκριση της "Πρωτοβουλίας της ΕΕ για την ισότητα και την ένταξη των Ρομά έως το 2030" από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που προβλέπεται μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους δημιουργεί μια μοναδική ευκαιρία για να δοθεί νέα ώθηση στην ενίσχυση της εν εξελίξει διαδικασίας ένταξης των Ρομά στην ΕΕ που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του "Πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά έως το 2020".

Τα τελευταία χρόνια έχουν εντοπιστεί πολλά προβλήματα. Ως αποτέλεσμα, σχεδιάστηκαν πολιτικές και τέθηκαν σε εφαρμογή πολιτικά, χρηματοδοτικά και νομικά μέσα. Ωστόσο, η αποτελεσματική, προσανατολισμένη στα αποτελέσματα εφαρμογή τους, η οποία υποστηρίζεται από ισχυρή πολιτική ηγεσία και επίμονη δέσμευση σε όλα τα επίπεδα (ΕΕ, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό), ήταν αργή. Στην πραγµατικότητα, η απουσία αυτών των κρίσιµων στοιχείων οδήγησε στην αποτυχία της διαδικασίας που έχει αναληφθεί µέχρι σήµερα.

Για να καταστεί η διαδικασία ένταξης των Ρομά έως το 2030 αξιόπιστη και επιτυχής, απαιτείται μια θεμελιώδης αλλαγή στην προσέγγιση

Είναι σαφές ότι η κατάσταση προκαλεί ανησυχία σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι εθνικές προσπάθειες για την ένταξη των Ρομά θα πρέπει να επιταχυνθούν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Ακόμη μεγαλύτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στα κράτη μέλη όπου μια αναποτελεσματική διαδικασία ένταξης των Ρομά δημιουργεί μακροοικονομικές προκλήσεις, βαθαίνει τις περιφερειακές ανισότητες και, ως εκ τούτου, παρεμποδίζει την κοινωνική συνοχή της ΕΕ. Αυτό αφορά ιδίως τα κράτη μέλη της ΕΕ με σημαντικό πληθυσμό Ρομά. Η στήριξη της ΕΕ προς αυτές τις χώρες θα πρέπει να είναι ανάλογη των προκλήσεων. Στις χώρες αυτές, θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στην αποτελεσματικότητα των πολιτικών και των μέτρων.

Σε σχέση με αυτό, η εφαρμογή ισχυρών και εμπεριστατωμένων συστημάτων παρακολούθησης και αξιολόγησης θα πρέπει να διαδραματίσει ρόλο ζωτικής σημασίας.

Θετική, βιώσιμη και διαρκής αλλαγή θα πρέπει να είναι εφικτή μέσω των κύριων μεταρρυθμίσεων, ενώ τα στοχευμένα μέτρα θα πρέπει να τις συμπληρώνουν. Όπως διαπιστώθηκε, ο περιορισμός της διαδικασίας ένταξης των Ρομά σε έργα προσανατολισμένα/αφιερωμένα στην ένταξη των Ρομά έχει περιορισμένα αποτελέσματα, ιδίως όταν δεν υπάρχει συνέχεια για τα έργα αυτά. Συχνά είναι δαπανηρά, αναποτελεσματικά, δημιουργούν πολλές προσδοκίες και όταν τελειώσουν, φέρνουν μεγάλη απογοήτευση, καθώς δεν υπάρχει συνέχεια.

Θα πρέπει να δοθεί επειγόντως προτεραιότητα σε μεγαλύτερες επενδύσεις σε βασικές υποδομές για τη βελτίωση της πρόσβασης των ευάλωτων Ρομά σε πόσιμο νερό και υπηρεσίες υγιεινής. Το ξέσπασμα του COVID-19 αποκάλυψε την αποτυχία ορισμένων κρατών μελών της ΕΕ να αντιμετωπίσουν την κατάσταση αυτή, παρόλο που έχει διατεθεί σημαντικό ποσό από τα κονδύλια της ΕΕ για το σκοπό αυτό.

Η πανδημία COVID-19 θα πρέπει να λειτουργήσει ως προειδοποίηση για πολλά ευρωπαϊκά κράτη, ιδίως για εκείνα με σημαντικό πληθυσμό Ρομά χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Είναι σαφές ότι για τις κοινότητες των Ρομά που ζουν σε υπερπλήρεις οικιστικές περιοχές ή καταφύγια χωρίς πρόσβαση σε νερό βρύσης και βασικές υπηρεσίες υγιεινής, είναι σχεδόν αδύνατο να ακολουθήσουν τους κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης ή να συμμορφωθούν με αυστηρά μέτρα υγιεινής, ώστε να αποφευχθεί η εξάπλωση του κοροναϊού ή άλλων ιών. Οι Ρομά έχουν εκτεθεί σε υψηλότερους κινδύνους για την υγεία από ό,τι ο υπόλοιπος πληθυσμός εξαιτίας των προαναφερθέντων λόγων. Ταυτόχρονα, δεν θα πρέπει να γίνει ανεκτή η επίρριψη ευθυνών στους Ρομά για τον κίνδυνο της δημόσιας υγείας μέσω της εξάπλωσης του κοροναϊού, κάτι που έχουμε δει σε ορισμένες χώρες. Οι ιοί δεν κάνουν διάκριση μεταξύ φυλής ή εθνικότητας.

Σε αυτές τις χώρες, η ΕΕ πρέπει επειγόντως να στοχεύσει στην επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων για τις μελλοντικές προσπάθειες ένταξης των Ρομά. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, η ΕΕ διέθεσε 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ για τη στήριξη της ένταξης των Ρομά. Στο πλαίσιο των ταμείων ESI, εισήχθη μια εκ των προτέρων αιρεσιμότητα, με την έννοια της υποχρέωσης να τεθεί σε εφαρμογή ένα εθνικό στρατηγικό πλαίσιο πολιτικής για την ένταξη των Ρομά, να προσδιοριστούν οι σχετικές μειονεκτικές μικροπεριφέρειες ή διαχωρισμένες γειτονιές και να εφαρμοστούν μέτρα που αποσκοπούν στη γεφύρωση του χάσματος ένταξης. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις, η έλλειψη πολιτικής βούλησης και αποφασιστικότητας, τα προβλήματα με την ικανότητα απορρόφησης, η έλλειψη ενδιαφέροντος από τις τοπικές αρχές, ο κατακερματισμός των ειδικών έργων/προγραμμάτων για τους Ρομά, η έλλειψη μιας ολοκληρωμένης και ολιστικής προσέγγισης, η απουσία αποτελεσματικού συντονισμού της διακυβέρνησης και οι συνεχείς διακρίσεις είναι μόνο μερικοί από τους λόγους που οδήγησαν στην αναποτελεσματική χρήση και την ανεπαρκή δαπάνη τους σε αρκετά κράτη μέλη. Τα ζητήματα αυτά πρέπει να ληφθούν δεόντως υπόψη κατά την επόμενη περίοδο προγραμματισμού. Η έλλειψη εποπτείας και λογοδοσίας ανοίγει επίσης την πόρτα στην κατάχρηση των κονδυλίων και στη διαφθορά. Η παράλειψη αυτών των προκλήσεων θα συμβάλει στην αύξηση των αντι-ρομά συμπεριφορών, του λαϊκισμού και του εξτρεμισμού στις κοινωνίες μας.

Η ένταξη των Ρομά είναι μια αμφίδρομη διαδικασία

Όπως παρατηρεί ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), τα επίμονα φαινόμενα, όπως οι εκτεταμένες διακρίσεις και ο αντιτσιγγανισμός, έχουν αποδειχθεί εμπόδιο στις προσπάθειες για τη βελτίωση των ευκαιριών ζωής και του βιοτικού επιπέδου των Ρομά. Θα πρέπει να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση της ρητορικής κατά των Ρομά και της ρητορικής μίσους, με την αντιμετώπιση της ρατσιστικής, στερεοτυπικής ή άλλως στιγματίζουσας γλώσσας ή συμπεριφορών που θα μπορούσαν να συνιστούν υποκίνηση διακρίσεων κατά των Ρομά και να τιμωρούνται εξονυχιστικά. Για το σκοπό αυτό, η επιβολή της υφιστάμενης νομοθεσίας κατά των διακρίσεων από τα κράτη μέλη είναι ζωτικής σημασίας.

Ωστόσο, η επιβολή της νομοθεσίας κατά των διακρίσεων δεν αρκεί. Θα πρέπει να συνοδεύεται από καλές δραστηριότητες επικοινωνίας και ευαισθητοποίησης, μέτρα ευαισθητοποίησης που απευθύνονται στον γενικό πληθυσμό, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τα οφέλη της ένταξης των Ρομά για την κοινωνία στο σύνολό της, καθώς και την πολυπλοκότητα της διαδικασίας. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο από την άποψη αυτή.

Η ένταξη των Ρομά είναι μια αμφίδρομη διαδικασία που απαιτεί αλλαγή νοοτροπίας τόσο από τους Ρομά όσο και από τους μη Ρομά. Η ένταξη θα πρέπει επίσης να αντιμετωπιστεί μέσω της προώθησης προτύπων, καθώς και μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και διδακτικού υλικού που θα εμβαθύνουν τις γνώσεις για τους Ρομά και την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την αμοιβαία ειρηνική συνύπαρξη σε εθνοτικά μικτές κοινότητες και περιοχές.

Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η βαθιά φτώχεια που αντιμετωπίζουν οι ευάλωτες κοινότητες Ρομά είναι συχνά οι ρίζες που προκαλούν παράνομη συμπεριφορά. Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι Ρομά πέφτουν θύματα οργανωμένης εξαναγκαστικής επαιτείας. Σε πολλές περιπτώσεις, εμπλέκονται παιδιά- η ευημερία και το μέλλον τους πλήττονται κατά συνέπεια. Αυτό το αρνητικό φαινόμενο πρέπει να αντιμετωπιστεί συστηματικά και συντονισμένα. Σε αντίθετη περίπτωση, θα μπορούσε να δημιουργήσει απογοήτευση και ανησυχία στους πολίτες των κρατών μελών. Επιπλέον, κινδυνεύει να τροφοδοτήσει ακόμη περισσότερο τις αντι-Ρόμα συμπεριφορές. Ως εκ τούτου, απαιτείται μια συστηματική προσέγγιση για την παροχή βιώσιμων μακροπρόθεσμων λύσεων σε αυτό το κοινωνικό φαινόμενο.

Οι διακρίσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και τα κορίτσια Ρομά όχι μόνο εκτός αλλά και εντός των κοινοτήτων Ρομά χρήζουν επίσης μεγαλύτερης προσοχής, συμπεριλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής βίας ή των πρόωρων κυήσεων κ.λπ. Πρόκειται για σύνθετα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν στο πλαίσιο των γενικών πολιτικών καθώς και στο πλαίσιο στοχευμένων παρεμβάσεων στις οποίες το κλειδί είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Για το σκοπό αυτό, οι αστυνομικοί, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να εκπαιδευτούν στο πώς να προσεγγίζουν με ευαισθησία τις γυναίκες και τα κορίτσια Ρομά και να οικοδομούν εμπιστοσύνη εντός της κοινότητας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα θύματα αντιμετωπίζονται χωρίς διακρίσεις.

Η εκπαίδευση είναι η καλύτερη επένδυση για τους Ρομά καθώς και για τη μελλοντική ανάπτυξη και ευημερία της Ευρώπης

Ο φαύλος κύκλος της περιθωριοποίησης και της φτώχειας των Ρομά μπορεί να σπάσει μόνο μέσω ολοκληρωμένων, δεσμευμένων και καλά χρηματοδοτούμενων μακροπρόθεσμων στρατηγικών για την κύρια εκπαίδευση που αντιμετωπίζουν πλήρως όλους τους κύριους παράγοντες και συνθήκες που καθορίζουν την επισφαλή κατάσταση των Ρομά. Αυτές περιλαμβάνουν εκπαιδευτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές πτυχές, συμπεριλαμβανομένου του ρατσισμού και των διακρίσεων. Αυτές οι εκπαιδευτικές στρατηγικές θα πρέπει να βασίζονται στην ευρεία συμμετοχή των επαγγελματιών της εκπαίδευσης, των αρχών της κεντρικής και της τοπικής αυτοδιοίκησης, της κοινωνίας των πολιτών, των κοινοτήτων των Ρομά και όλων των ενδιαφερόμενων πολιτών.

Στόχος των μέτρων χωρίς αποκλεισμούς στην εκπαίδευση θα πρέπει να είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ενσωμάτωση των παιδιών Ρομά και όλων των άλλων μειονεκτουσών ομάδων στο εκπαιδευτικό σύστημα από την πρώιμη παιδική εκπαίδευση μέχρι την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, προϋπόθεση για την προσωπική ανάπτυξη και σταδιοδρομία.

Για το σκοπό αυτό, είναι αναγκαία η σημαντική βελτίωση και η καινοτομία των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ. Τα συστήματα αυτά θα πρέπει να μεταρρυθμιστούν κατά τρόπο ώστε τα παιδιά Ρομά να επωφελούνται από τις ίδιες εκπαιδευτικές ευκαιρίες με τους συνομηλίκους τους που δεν είναι Ρομά.

Αυτό πρέπει να συνεπάγεται την πλήρη αναγνώριση του γεγονότος ότι τα παιδιά Ρομά δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες μάθησης στο σπίτι με τους συνομηλίκους τους. Ως εκ τούτου, πρόσθετα ενεργά μέτρα και υποστηρικτική διδασκαλία θα πρέπει να είναι διαθέσιμα στα παιδιά Ρομά προκειμένου να ξεφύγουν από τον αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο της χαμηλής εκπαίδευσης και της σχετικής πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαθέσουν επαρκή κονδύλια και ειδικούς ανθρώπινους πόρους προκειμένου να διασφαλίσουν ότι όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες θα τεθούν σε εφαρμογή. Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συμμετοχή των γονέων για την υποστήριξη της εκπαίδευσης των παιδιών τους και να δοθεί στους γονείς αυτούς η υποστήριξη που χρειάζονται.

Είναι σημαντικό να διευκολυνθεί η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών και να παρακολουθείται η κατάσταση ώστε να παρέχεται τακτική αξιολόγηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να παρέχει μια πλατφόρμα για την ανταλλαγή ορθών πρακτικών, ενώ οι συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης θα μπορούσαν επίσης να αποτελέσουν εργαλεία αναφοράς. Κανένα παιδί Ρομά δεν πρέπει να τιμωρείται μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκε σε συνθήκες φτώχειας. Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ τοποθετούν τα παιδιά αυτά σε ειδικά σχολεία για διανοητικά ανάπηρους, ακόμη και αν δεν έχουν αναπηρία, ή τα διαχωρίζουν από τους μη Ρομά συνομηλίκους τους σε γενικά σχολεία ή τάξεις. Η εκπαίδευσή τους θα πρέπει να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα σε δομές εκπαίδευσης και φροντίδας για την πρώιμη παιδική ηλικία, ώστε να βελτιωθεί η συμμετοχή τους και η ετοιμότητά τους για μελλοντική μάθηση. Θα πρέπει να συνεχιστεί μέχρι την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Κανένα παιδί Ρομά δεν θα πρέπει να αποφοιτήσει από το σχολείο χωρίς τα προσόντα που απαιτούνται για να επιτύχει στην αγορά εργασίας και να ευημερήσει στη ζωή. Θα πρέπει επίσης να δοθεί προτεραιότητα στις πολιτικές επαγγελματικής εκπαίδευσης καθώς και στην ενεργό εκπαίδευση ενηλίκων που απευθύνεται σε ενήλικες με χαμηλές δεξιότητες. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη μετάβαση μεταξύ των διαφόρων εκπαιδευτικών διαδρομών με την παροχή κατάλληλου εκπαιδευτικού και επαγγελματικού προσανατολισμού.

Είναι ζωτικής σημασίας οι μαθητές Ρομά να αποκτήσουν επίσης ψηφιακές δεξιότητες και ικανότητες που θα τους επιτρέψουν να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες και να γίνουν πολύτιμοι πολίτες που θα διαμορφώσουν το μέλλον της Ευρώπης. Αυτό περιλαμβάνει τη διασφάλιση της πρόσβασής τους στην ψηφιακή εκπαίδευση. Η τρέχουσα πανδημία COVID-19 ανέδειξε περαιτέρω τις ανισότητες στην Ευρώπη- τα περιθωριοποιημένα παιδιά Ρομά δεν είχαν πρόσβαση σε εξ αποστάσεως ή διαδικτυακή εκπαίδευση που είχαν οι μη Ρομά συνομήλικοί τους. Για να επιτευχθεί αυτό, τα παιδιά Ρομά θα πρέπει να τοποθετηθούν στο επίκεντρο της λειτουργικής ατζέντας των σχολείων, στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη σωματική και συναισθηματική τους ευημερία.

Αλλαγή του παραδείγματος για τους Ρομά με την απελευθέρωση του δυναμικού των Ρομά

Οι Ρομά δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως βάρος αλλά ως ευκαιρία, ιδίως σε περιόδους δημογραφικών προκλήσεων. Η γηράσκουσα Ευρώπη αντιμετωπίζει ελλείψεις εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και, ως εκ τούτου, εισάγει μέρος του εργατικού δυναμικού της από τρίτες χώρες. Ο πληθυσμός των Ρομά αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό και αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού και του μελλοντικού εργατικού δυναμικού. Υπάρχει τεράστιο δυναμικό το οποίο δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί. Για τις χώρες με σημαντικό πληθυσμό Ρομά, η οικονομική ένταξη μπορεί να αποφέρει οφέλη που υπολογίζονται σε περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Η οικονομική παραγωγικότητα θα βελτιωθεί και, κατά συνέπεια, οι κρατικές δαπάνες για κοινωνική βοήθεια θα μειωθούν, ενώ τα έσοδα από τους φόρους εισοδήματος θα αυξηθούν. Οι Ρομά θα μπορούσαν να θεωρηθούν με διάφορους τρόπους ως μελλοντικοί εργαζόμενοι, επιχειρηματίες, φορολογούμενοι, καταναλωτές, επενδυτές κ.λπ.

Για να επιτευχθεί η πλήρης ένταξη των Ρομά, επίσης στην αγορά εργασίας, πρέπει να αντιμετωπιστούν κατάλληλα οι διαρθρωτικές διακρίσεις, ο χωρικός διαχωρισμός και οι ανεπαρκείς πολιτικές προσπάθειες, ως βασικοί παράγοντες που εμποδίζουν την πρόοδο προς την κοινωνική ένταξη και την ένταξη των Ρομά στην αγορά εργασίας. Ιδιαίτερα σε αυτούς τους καιρούς, όπου η Ευρώπη κινείται προς την ψηφιακή εποχή, οι Ρομά θα πρέπει να είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν τις νέες ευκαιρίες που σχετίζονται με αυτόν τον μετασχηματισμό. Η απασχόληση των Ρομά δεν θα πρέπει να περιορίζεται στη συμμετοχή των Ρομά σε προγράμματα δημόσιων έργων, όπως παρατηρούμε σε ορισμένα κράτη μέλη. Τα προγράμματα αυτά δεν βελτιώνουν τις σχετικές δεξιότητες των συμμετεχόντων. Έτσι, οι Ρομά παραμένουν ανίκανοι να ξεφύγουν από την παγίδα της ανεργίας ή να βρουν εργασία στην ανοικτή αγορά εργασίας. Ένας μεγάλος αριθμός Ρομά γίνεται έτσι μέρος της γκρίζας οικονομίας, γεγονός που είναι επιζήμιο για τους ίδιους και για την οικονομία στο σύνολό της. Οι αρχές των κρατών μελών θα πρέπει να καταπολεμήσουν ενεργά τέτοιες πρακτικές και να μετατρέψουν την εργασία αυτή σε νόμιμες συμβάσεις εργασίας, προστατεύοντας αφενός τους εργαζόμενους Ρομά και αφετέρου εξασφαλίζοντας φορολογικά έσοδα για το κράτος.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να βελτιώσουν την οικονομική ενδυνάμωση των Ρομά. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσω της ισχυρότερης εμπλοκής των επιχειρήσεων, ιδίως σε τοπικό επίπεδο, μεταξύ άλλων με την παροχή κινήτρων για την πρόσληψη μακροχρόνια ανέργων, αλλά και μέσω της στήριξης της επιχειρηματικότητας των Ρομά, των κοινωνικών επιχειρήσεων και της ενίσχυσης των ευκαιριών απασχόλησης, με έμφαση στους νέους και τις γυναίκες Ρομά.

Οι Ρομά διαμορφώνουν το μέλλον τους και το μέλλον της Ευρώπης

Το να είσαι Ευρωπαίος σήμερα σημαίνει να έχεις την ευκαιρία να πετύχεις και να έχεις το δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή διαβίωση, κατά προτίμηση στον τόπο ή στην περιοχή από την οποία κατάγεται κανείς. Η μεγαλύτερη οικονομική ένταξη των Ρομά θα βελτίωνε την κοινωνική συνοχή και θα μείωνε τις περιφερειακές ανισότητες, όχι μόνο εντός της ΕΕ αλλά και στις χώρες της διεύρυνσης, καθώς οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της Ευρώπης έχουν υψηλή συγκέντρωση περιθωριοποιημένων κοινοτήτων Ρομά. Η έξυπνη χρήση μιας νέας γενιάς κονδυλίων στο πλαίσιο της πολυετούς προγραμματικής περιόδου 2021-2027 (InvestEU και Ταμεία ESI) θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο μέσω της εξάλειψης της φτώχειας, του στεγαστικού αποκλεισμού και της στέρησης που βιώνουν οι Ρομά. Η Εθνική Στρατηγική Ένταξης των Ρομά αποτελεί και πάλι προϋπόθεση για τη διοχέτευση των κονδυλίων, με στόχο την επιτάχυνση της ένταξης των Ρομά και την πρόληψη ή/και την εξάλειψη του διαχωρισμού τους.

Όταν η ΕΕ και τα κράτη μέλη προσπαθούν να δημιουργήσουν κοινωνικά δίκαιες, ισότιμες και ισότιμες κοινωνίες, δεν πρέπει να ξεχνούν τις προσδοκίες των Ρομά. Η συνεχής υποστήριξη και ενίσχυση της πολιτικής τους εκπροσώπησης και της συμμετοχής τους στα κοινά και στον πολιτισμό σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο.

Οι Ρομά θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να είναι σε θέση να διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση των κυρίαρχων πολιτικών που τους επηρεάζουν. Η νεολαία των Ρομά, ειδικότερα, θα πρέπει να καταστεί κινητήρια δύναμη της ένταξης των Ρομά στην ΕΕ. Θα πρέπει να είναι οι φορείς της αλλαγής και όχι οι αποδέκτες της αλλαγής. Οι ψηφοφόροι Ρομά δεν πρέπει να θυμούνται μόνο σε περιόδους εκλογών. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δοθεί αυξημένη προσοχή στους ισχυρισμούς περί εκλογικής απάτης που εκμεταλλεύεται τις ευάλωτες κοινότητες των Ρομά. Οι εκλογικές αρχές των κρατών μελών καλούνται να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση αυτών των ισχυρισμών. Η εκπαίδευση των ψηφοφόρων Ρομά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό.

Καθώς η παραπληροφόρηση που διαδίδεται μέσω των ψηφιακών μέσων ενημέρωσης υπονομεύει την εμπιστοσύνη όλων των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς, επιδεινώνει την κοινωνική πόλωση και παρεμποδίζει την ικανότητα των πολιτών να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, θα πρέπει να ενθαρρυνθούν περισσότερες δράσεις που υποστηρίζουν την ειδησεογραφική παιδεία του πληθυσμού των Ρομά. Ο ειδησεογραφικός αλφαβητισμός, η διάκριση των ψεύτικων από τις πραγματικές ειδήσεις και η εκμάθηση του τρόπου αξιολόγησης των πηγών ειδήσεων είναι ζωτικής σημασίας καθώς προχωράμε προς την περαιτέρω ψηφιοποίηση, ιδίως στις ευάλωτες κοινότητες.

Σε επίπεδο ΕΕ, θα πρέπει να ενισχυθούν οι υφιστάμενες πλατφόρμες υποστήριξης των Ρομά που εμπλέκουν τους Ρομά σε κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα που τους αφορούν. Ένας συγκεκριμένος τομέας όπου η συμμετοχή των Ρομά θα ήταν σημαντική αφορά τη συμμετοχική διαδικασία για το μέλλον της Ευρώπης, στην οποία οι Ευρωπαίοι μπορούν να έχουν λόγο για το τι κάνει η ΕΕ και πώς λειτουργεί για αυτούς. Η ισχυρότερη εμπλοκή των Ρομά στη διαμόρφωση του δικού τους μέλλοντος και του μέλλοντος της Ευρώπης θα μπορούσε να συμβάλει στην αλλαγή νοοτροπίας και στην καταπολέμηση των βαθιά ριζωμένων προκαταλήψεων και στερεοτύπων, των διαδεδομένων διακρίσεων και του αντιτσιγγανισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς και για τις επόμενες δεκαετίες, η ΕΕ δεν έχει την πολυτέλεια να συνεχίσει τη διαδικασία ένταξης των Ρομά χωρίς να επιτύχει ουσιαστικές αλλαγές και να αγνοεί την ανησυχητική πραγματικότητα πάρα πολλών πολιτών της. Επηρεάζει την κοινωνική ατμόσφαιρα και την ευημερία όλων μας. Χωρίς πραγματική ένταξη των Ρομά, η ΕΕ κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία της.