Dokument zawierający stanowisko w sprawie wolności i pluralizmu mediów w erze cyfrowej

Zaangażowanie obywateli, świadome obywatelstwo oraz podstawowe prawo do wolności wypowiedzi i informacji można zagwarantować, w każdej demokracji, wyłącznie z udziałem wolnych i pluralistycznych mediów. Grupa EPL zwraca uwagę na swoje zaangażowanie w stosowanie postanowień Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz Traktatu o Unii Europejskiej, które zapewniają poszanowanie tych zasad. Zarówno media internetowe, jak i media poza internetem są uznane za najważniejsze źródło informacji i istotny czynnik wzmacniający europejską demokrację poprzez angażowanie opinii publicznej. Również prawo do wolności wypowiedzi ma ogromne znaczenie dla utrzymania różnorodności kulturowej w rozumieniu Konwencji UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego.

Sektor mediów ma kluczowe znaczenie gospodarcze, społeczne i kulturowe w UE. Silny europejski przemysł medialny przyczynia się do wzrostu gospodarczego i tworzy miejsca pracy, jednocześnie odgrywając ważną rolę w rozpowszechnianiu europejskiego stylu życia oraz historii, kultury i wartości Europy na całym świecie. Zagrożenia, wyzwania i możliwości występujące w sektorze mediów każdego z państw członkowskich mogą mieć odmienny charakter. Z drugiej strony, po ostatnich wydarzeniach politycznych UE stanęła na czele debaty dotyczącej poszanowania, ochrony, wspierania i propagowania pluralizmu i wolności mediów w Europie.

Wyzwania stojące przed sektorem mediów w erze cyfrowej

Wpływ nowych technologii i internetu na pluralizm mediów

• Nowe technologie napędzają tworzenie kolejnych form przekazu (narzędzia do rozpowszechniania i filtrowania, np. wyszukiwarki internetowe), zmieniają wzorce konsumpcji mediów (użytkownik dawniej przeszukujący sieć dziś otrzymuje dostosowane informacje wprost na swoje konto w mediach społecznościowych), a także sposób korzystania z mediów (natychmiastowy dostęp mobilny) i łączenia przez użytkowników różnych kanałów komunikacji (telewizja, radio, internet, prasa, blogi, media społecznościowe).
• Nie można nie docenić korzyści z nowych technologii medialnych dla rozwoju pluralizmu i wolności mediów: internet doprowadził do radykalnego obniżenia kosztów produkcji i dystrybucji oraz wyłonienia się wielu nowych form dziennikarstwa i usług medialnych; nowi gracze wprowadzają nowatorskie modele biznesowe; konsumenci mogą wybierać spośród szerszej gamy źródeł medialnych; dzięki internetowi dynamicznie rozwija się również lokalna produkcja treści.
• Internet otwiera również możliwości i redukuje bariery wejścia dla nowych organizacji medialnych lub osób fizycznych.

Jakość informacji, dostęp do informacji i ich dostępność

• Pomimo bogactwa dostępnych prac, źródeł i opinii jakość prezentowanych materiałów jest oceniana jako niższa niż w czasach sprzed ery cyfrowej: obywatele uważają, że treści pochodzące z niektórych nietradycyjnych źródeł w mediach społecznościowych są mniej wiarygodne i mniej skrupulatnie weryfikowane niż w tradycyjnych mediach.
• Zmiana modeli finansowania wiąże się z istotnymi wyzwaniami dla dobrego dziennikarstwa. Jednym z takich wyzwań jest zastępowanie wykwalifikowanych dziennikarzy tańszymi „wolnymi strzelcami”.
• Odpowiedzialne i wiarygodne dziennikarstwo ma kluczowe znaczenie, a obowiązkiem dziennikarzy jest weryfikowanie komunikatów, które przekazują do publicznej wiadomości; niedopuszczalne jest naruszanie wolności mediów poprzez publikowanie nieprecyzyjnych, niezweryfikowanych lub jednostronnych i tendencyjnych informacji, ponieważ osłabia to zaufanie obywateli do niezależnych mediów. Zatarciu uległy granice między odpowiedzialnym dziennikarstwem a aktywnością bloggerów w mediach społecznościowych lub innych, anonimowych osób. W tym kontekście Grupa EPL podkreśla znaczenie odpowiedzialności redakcyjnej zarówno mediów tradycyjnych, jak i nowych.
• Rozwój umiejętności korzystania z mediów warunkuje w sposób zasadniczy zdolność obywateli do dokonywania krytycznych ocen i analizowania informacji przekazywanych przez media. Rozpowszechnianie się różnych modeli mediów, w tym mediów społecznościowych, powoduje, że konsumenci muszą opanować tę umiejętność już w bardzo młodym wieku. Grupa EPL wzywa Komisję do wzmożenia wysiłków w tym zakresie.
• W nowym cyfrowym świecie konieczne jest ułatwianie dostępu do różnych usług online.
• Dziennikarze coraz częściej wykorzystują i weryfikują dane za pośrednictwem technik tzw. dziennikarstwa opartego na danych, które pokazuje potencjał danych z punktu widzenia interesu publicznego; jednak dane muszą pozostać środkiem do celu, dlatego dziennikarz nie może być zwolniony z obowiązku dbania o odpowiednią jakość i weryfikację danych, które wykorzystuje i poddaje niezbędnej analizie.

Nowe modele biznesowe w środowisku nowych mediów

• Nowe technologie przekształcają tradycyjne modele biznesowe mediów, zaś wiele organizacji medialnych walczy o przetrwanie pod względem finansowym. Przechodzenie pomiędzy modelami biznesowymi o odmiennej strukturze nie powinno odbywać się ze szkodą dla pluralizmu, a podmioty z sektora mediów tradycyjnych i nowych mediów muszą kontynuować swój rozwój i swoje zaangażowanie.
• Reklama w internecie jest coraz precyzyjniej ukierunkowana, a osiągane z niej zyski podlegają coraz większemu „utowarowieniu”, głównie z korzyścią dla pośredników cyfrowych, co oznacza, że konieczna jest nowa i innowacyjna oferta usług medialnych; należy zadbać o rozwój nowych i konkurencyjnych technik reklamowych.
• Finansowanie nowych mediów wyłącznie z przychodów ze sprzedaży jest coraz trudniejsze z powodu zmieniających się nawyków konsumpcyjnych, rosnącej konkurencji i trudności z egzekwowaniem praw własności intelektualnej.
• Grupa EPL dostrzega, że sektor mediów (obejmujący m.in. wydawców i nadawców) dokonał poważnych inwestycji w nowe modele biznesowe, aby zapewnić obywatelom szeroki wybór wiadomości, poglądów i informacji w formie drukowanej i w wersji cyfrowej, w tym płatnych ofert, nowych technik reklamy oraz atrakcyjnych ofert za pośrednictwem stron internetowych, smartfonów oraz aplikacji na tablety.

Pozytywne środki i działania promujące wolność i pluralizm mediów oraz pluralizm w erze cyfrowej

Zapewnienie stabilności i trwałości finansowej: przychody z reklam, prawo własności intelektualnej i VAT

• Grupa EPL jest głęboko zaniepokojona faktem, że rozwój tradycyjnych mediów na rynku cyfrowym jest zagrożony z powodu niektórych czytników wiadomości i wyszukiwarek internetowych, które są rozwijane z wykorzystaniem treści będących własnością podmiotów prawa autorskiego bez żadnego wkładu w ich tworzenie i bez zapewnienia uczciwego wynagrodzenia dla twórców. Opowiada się za sprecyzowaniem statusu prawnego, roli i odpowiedzialności tych platform i dostawców treści.
• Grupa EPL apeluje o większą elastyczność przepisów dotyczących reklamy przy jednoczesnym pełnym poszanowaniu zasad ochrony konsumentów i młodzieży.
• Grupa EPL uważa, że konieczne jest zapewnienie skutecznego egzekwowania praw własności intelektualnej w celu ochrony treści online.
• Grupa EPL domaga się unijnego systemu VAT dla gazet i czasopism, w którym nie ma rozróżnienia między formą fizyczną a formą cyfrową oraz odpowiednio uwzględniono postęp techniczny.

Obrona wolności i pluralizmu mediów poprzez niezależne zarządzanie

• Kwestią zasadniczej wagi jest ochrona niezależnych organów oraz zapewnienie silnego i niezależnego nadzoru mediów audiowizualnych jako zabezpieczenie przed nieuzasadnionymi interwencjami państwa i ze strony rynku. W szczególności państwo powinno zapewnić swoją bezstronność. W tym kontekście Grupa EPL w pełni popiera inicjatywę komisarza Oettingera dotyczącą ustanowienia wspólnych standardów UE i wzywa do ich szybkiego przyjęcia.
• Grupa EPL z zadowoleniem przyjmuje przegląd dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych, mający na celu uwzględnienie w większym stopniu postępów technicznych w zmiennym środowisku mediów i obejmujący wszystkie audiowizualne usługi medialne bez względu na środek przekazu.
• Grupa EPL podkreśla niezastąpioną rolę mediów publicznych (nadawców publicznych), które dzięki temu, że nie są finansowo uzależnione od źródeł prywatnych, mogą przedstawiać społeczeństwu wysokiej jakości bezstronne informacje. Dlatego też konieczne jest zapewnienie i utrzymanie ich odporności na wpływy polityczne. Grupa EPL przypomina, że na organach krajowych spoczywa obowiązek utrzymywania równowagi między mediami publicznymi a mediami prywatnymi, przestrzegania warunków zapewniających wysoką jakość mediów oraz zagwarantowania pełnej niezależności dziennikarzy i ochrony ich źródeł.
• Grupa EPL zwraca uwagę na ogromną asymetrię struktury sektora mediów w niektórych państwach członkowskich, co jest bardzo niekorzystne dla społeczeństwa.
• Grupa EPL wzywa do współpracy UE z Radą Europy w zakresie wolności mediów, szczególnie zaś w zakresie wzmacniania Europejskiego Obserwatorium Audiowizualnego.

Tworzenie jednolitego europejskiego rynku usług medialnych

• Rozwój publikacji online i publikacji cyfrowych dotyczy wszystkich podsektorów branży wydawniczej, a więc sektora książek, gazet, czasopism a nawet baz danych, lecz aby ułatwić konsumentom korzystanie z tych publikacji, konieczne jest zapewnienie interoperacyjności, przenośności i transgranicznej dostępności. Po uregulowaniu tych aspektów transgraniczny rozwój start-upów medialnych będzie mógł wzbogacić ekosystem usług medialnych oraz stymulować wzrost gospodarczy i tworzyć miejsca pracy.
• Konwergencja mediów oznacza, że prawa i obowiązki określone dla dostawców tradycyjnych usług medialnych powinny zostać zharmonizowane z prawami i obowiązkami graczy z sektora nowych mediów. Aspekt ten musi zostać w pełni uwzględniony w przeglądzie dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych.
• Grupa EPL wzywa do ustanowienia minimalnego zestawu wspólnych unijnych zasad obejmujących takie obszary jak reklama, promocja utworów europejskich i ochrona nieletnich.

Koncentracja mediów: promowanie większej przejrzystości w zakresie własności mediów

• Grupa EPL ostrzega przed nadmierną regulacją mediów, ponieważ w przeszłości przyniosło to skutki odwrotne do zamierzonych i mogłoby zagrozić pluralizmowi mediów.
• Jednakże konieczna jest przejrzystość w zakresie własności mediów. Aspekt ten, ze względu na jego znaczenie w zapewnianiu pluralizmu mediów, musi być szczególnie uważnie monitorowany przez krajowe organy regulacyjne.
• Należy położyć szczególny nacisk na kwestie przejrzystości i pozycji dominującej platform technologicznych, które kontrolują dostęp użytkowników do zasobów cyfrowych. Grupa EPL podkreśla wagę unijnego prawa konkurencji oraz znaczenie zapewnienia równych warunków działania dla przedsiębiorstw poprzez zlikwidowanie wąskich gardeł.

Wolność wypowiedzi i inne prawa podstawowe: osiągnięcie właściwej równowagi

• Nawoływanie do nienawiści: niepokojące jest nasilenie mowy nienawiści w internecie, prawie zawsze anonimowej i skierowanej szczególnie przeciwko wolności prasy i wolności wypowiedzi. Tworzy to poczucie zagrożenia albo wywołuje przerażenie wśród osób lub grup będących przedmiotem ataków i prowadzi do ich napiętnowania. Te budzące obawę tendencje należą do najważniejszych wyzwań w zakresie ścigania określonych przestępstw, takich jak podżeganie i nawoływanie do terroryzmu, rasizmu lub przemocy, w tym cyberprzemocy. W walce z mową nienawiści konieczne jest zwiększenie współpracy z platformami internetowymi, jednak bez naruszania w jakikolwiek sposób podstawowego prawa do wolności wypowiedzi.
• Domniemanie niewinności: dziennikarstwo śledcze jest ważnym narzędziem w naszym społeczeństwie, pozwalającym zapewnić przejrzystość i wysoką jakości informacji dla użytkownika. W relacjach z postępowania sądowego poprawność i kompletność gromadzonych informacji oraz ich publikowanie mają jeszcze większe znaczenie, przy czym informacje te nie mogą w żaden sposób wyprzedzać wyniku postępowania. Domniemanie niewinności jest bowiem podstawowym prawem oskarżonego, który również potrzebuje ochrony przed mediami i ich publikacjami we wszystkich formatach, szczególnie w internecie.
• Internetowy trolling: wolność wypowiedzi w internecie dała początek nowej „hybrydowej” broni w postaci tzw. trollingu. Jest to niebezpieczne narzędzie wykorzystywane do manipulowania opinią publiczną poprzez publikowanie obraźliwych i nieprawdziwych informacji w komentarzach internetowych na tematy, które są bardzo drażliwe dla docelowych odbiorców, dlatego mogą mieć bardzonegatywny wpływ na wiele osób.
• Wolność słowa i wypowiedzi jest podstawowym prawem, którego nie można wykorzystywać do wymienionych działań.